آداب و فواید سرمه کشیدن

خواص و اهمیت سرمه کشیدن برای چشم ها

این روزها کمتر خانمی است که سرمه را به خط چشم ترجیح دهد اما شاید برای یک بار هم که شده، دست به سرمه برده و چشم هایش را با این دوده سیاه، گیرا و جذاب کرده باشد. این روزها سرمه دان ها معمولا به ارث می رسند و این وسایل سنتی در بساط آرایشی دختران جوان به ندرت دیده می شود. البته باورهای قدیمی در مورد خواص این ماده آرایشی فراوان است. از نظر طب سنتی، سرمه طبعی سرد و خشک دارد و پیش از این استفاده دارویی هم داشته است.

امروزه مسأله پیشگیری در محافل پزشکی و بهداشتی بطور جدّی پیگیری می شود و به مردم نیز سفارش میگردد، در حالی که اگر نگاهی گذرا به احکام سعادت بخش اسلام داشته باشیم، بوضوح و روشنی در می یابیم که اسلام عزیز در هزار و چهار صد سال پیش پا فشاری و تأکید عجیبی بر پیشگیری در مسائل معنوی و مادّی نموده است، تا جامعه اسلامی و مسلمانان هم از آلودگی به بیماریهای روحی و اخلاقی و روانی مصون بمانند، و هم بدن و جسم آنان مبتلا به امراض و ناراحتی های مختلف نگردد، و در یک جمله کوتاه عمل به دستورات نجات بخش مکتب تکامل یافته اسلام، زمینه های آلودگی به بیماریهای جسمی و روحی را از بین می برد.

سرمه کشیدن یک نمونه از دستورات مستحبی است که هم جنبه پیشگیری دارد و، هم به عنوان درمان برخی بیماری ها معرّفی شده است.

مرحوم طبرسی، در کتاب مکارم الاخلاق، در بیان آداب پیامبر اسلام (صلی الله علیه وآله) می گوید:

«و کان لا یفارقه فی اسفاره قارورة الدهن و المکحلة والمقراض و المرآة و السواک و المشط پیامبر اسلام (صلی الله علیه وآله) همیشه شش چیز در سفر همراه داشت ۱ ـ. شیشه کوچکی از روغن و کِرِم ۲ ـ. سرمه دان ۳ ـ. قیچی ۴ ـ. آینه ۵ ـ. مسواک ۶ ـ. شانه».

فواید سرمه کشیدن

روایت زیر در کتاب «دعائم الاسلام» از پیامبر اسلام (صلی الله علیه وآله) نقل شده است:
«انه امر بالا کتحال بالا ثمد و قال (صلی الله علیه وآله):علیکم به فانه مذهبة لِلْقَذی مصفاة للبصر پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) سفارش کردند که مسلمانان با «اثمد» سرمه بکشند؛ و ضمن تأکید بر این نوع از سرمه، فرمودند:سرمه به اثمد خار و خاشاک (و آشغالهای داخل چشم) را خارج نموده، و چشم را پاک می کند».

امام رضا (علیه السلام) فرمودند:«من کان یۆمن باللّه و الیوم الاخر فلیکتحل؛ کسی که ایمان به خداوند و روز قیامت دارد (و مبدأ و معاد را پذیرفته) مستحب است که سرمه بکشد».

امام صادق (علیه السلام) فرمودند:«الکحل ینبت الشعر و یجفّف الدِّمعه و یُعذِبُ الریق و یجلو البصر سرمه (چهار فایده دارد)

۱ ـ به رشد مو ها کمک می کند.

۲ ـ از ریزش اشک زیاد (از حدّ معمول) جلوگیری می نماید.

۳ ـ آب دهان را گوارا می سازد.

۴ ـ و چشم را جلا می دهد».

امام باقر (علیه السلام) فرمودند:«الاکتحال بالاثمد ینبت الاشفار و یحدّ البصر و یعین علی طول السجود، سرمه کشیدن با اثمد موجب رشد مژه ها می شود، و چشم را تیزبین می کند، و به عبادت و شب زنده داری کمک می نماید».

نکته جالب این که طبق این روایت، سرمه علاوه بر آثار مادّی، اثر معنوی نیز دارد.

زمان سرمه کشیدن

در بسیاری از روایات آمده است که:شب، موقع خواب، زمان مناسبی برای این منظور است، پیامبر اسلام (صلی الله علیه وآله) همواره شب هنگام موقع خواب این سنّت اسلامی را انجام می دادند.

تعداد دفعات سرمه کشیدن

امام صادق (علیه السلام) از پدرانش (علیهم السلام)، چنین نقل می کند:«کان للنبی مکحلة یکتحل من ها فی کل لیلة ثلاث مراود فی کل عین عند منامه پیامبر اسلام (صلی الله علیه وآله) سرمه دانی داشت که هر شب به هنگام خواب از آن سرمه دان سه بار در هر یک از چشمانش می کشید».

امام رضا (علیه السلام) از پدرانش چنین نقل می کند:«من اکتحل فیلوتّر، من فعل فقد احسن و من لم یفعل فلیس علیه شیء کسی که سرمه می کشد سعی کند عدد فرد را انتخاب کند (یعنی یک بار یا سه بار یا پنج بار، … نه عدد زوج) البتّه این انتخاب مستحب است، و ترک آن هم مشکلی ندارد».

در کتاب مکارم الاخلاق در مورد سرمه کشیدن پیامبر اسلام (صلی الله علیه وآله) چنین آمده است:«یکتحل فی عینه الیمنی ثلاثاً و فی الیسری ثنتین و قال:من شاء اکتحل ثلاثاً و کل حین و من فعل دون ذلک او فوقه فلا حرج حضرت رسول اکرم (صلی الله علیه وآله) در چشم راستش سه بار و در چشم چپش دو بار سرمه می کشید و می فرمود::هر کس دوست دارد هر زمانی سه بار سرمه بکشد و اگر بیش از سه بار یا کمتر از سه بار هم بکشد مشکلی نخواهد داشت».

دعاهای هنگام سرمه کشیدن

بی شک ارتباطی بین اعمال و دعاهایی که به هنگام آن اعمال مستحب شمرده شده وجود دارد. بدین جهت توجّه به مضمون این دعا ها در خور اهمیّت است به این دعا ها توجّه کنید:

در روایتی از حضرت رضا (علیه السلام) می خوانیم که آن حضرت فرمودند:
«هر زمان خواستی سرمه بکشی، میل سرمه را در دست راست بگیر و داخل سرمه دان کن و در آن هنگام «بسم اللّه» بگو و هنگامی که خواستی سرمه را به چشمت بکشی این دعا را بخوان: «اَللّهُمَّ نَوِّرْ بَصَری وَاجْعَلْ فِیهِ نُوراً اَبْصُرُ بِه حَقَّکَ، وَاهْدِنی اِلی طَریقِ الْحَقِّ وَ اَرْشِدْنی اِلی سَبیلِ الرَّشادِ، اَللّهُمَّ نَوِّر عَلَیِّ دُنْیایَ وَ آخِرَتی پروردگارا! چشمانم را (بوسیله این سرمه) نورانی گردان، و در چشمانم نوری قرار ده (که نه تن ها اشیاء مادّی بوسیله آن قابل رۆیت باشد، بلکه بتوانم با آن) حقّ تو را ببینم. (خدایا!) مرا به راه حق هدایت بنما و به راه رشد ارشاد فرما. پروردگارا! دنیا و آخرتم را نورانی و روشن گردان».

در روایت دیگری از امام صادق (علیه السلام) می خوانیم:
«این دعا را به هنگام سرمه کشیدن بخوانید:«اَللّهُمَّ اِنّی اَسْئَلُکَ بِحَقِّ مُحَمَّد وَ آلِ مُحَمَّد اَنْ تُصَلِّی عَلی مُحَمَّد وَ آلِ مُحَمَّد، وَ اَنْ تَجْعَلَ النُّورَ فی بَصَری، وَالْبَصیرَةَ فی دیِنی، وَالْیَقینَ فی قَلْبی، وَالْاِخْلاصَ فی عَمَلی، وَالسَّلامَةَ فی نَفْسی، وَالسَّعَةَ فی رِزْقی، والشُّکْرَ لَکَ اَبَداً ما اَبْقَیْتَنی می خواهم که:بر محمد و آل محمد درود فرستی، و چشمانم را پر نور قرار دهی، و مرا در دینم با بصیرت گردانی، و یقین را در قلب و روحم نافذ گردانی، و عملم را با اخلاص سازی، و جسم و جانم را سالم گردانی، و رزق و روزی ام را وسعت بخشی، و تا زنده ام توفیق شکرگزاری نعمت ها را به من ارزانی داری!».